Fences (2016)

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Hoa Kỳ vươn mình trở thành cường quốc số một thế giới về kinh tế và quân sự. Nhưng cũng chính sự trỗi dậy mạnh mẽ đó đã làm những mâu thuẫn trong lòng nước Mỹ trở nên nhức nhối hơn bao giờ hết, đó là khoảng cách giàu nghèo ngày càng gia tăng ở các đô thị lớn, đó là sự phân biệt đối xử mà người Mỹ da màu phải chịu đựng hàng ngày bất kể họ có cố gắng, nỗ lực thay đổi đến thế nào. Nhân vật chính của Fences - Troy Maxson (Denzel Washington) là một nạn nhân điển hình của bất công xã hội đến cùng cực đó. Sở hữu tài chơi bóng chày thượng hạng, nhưng trong giai đoạn xã hội Mỹ không chấp nhận sự hiện diện của các ngôi sao da đen trong môn thể thao ưa thích của họ, Troy buộc phải kiếm sống bằng nghề dọn rác trên những con phố dài của thành phố công nghiệp vùng Đông Bắc Pittsburgh. Thậm chí ngay cả trong cái nghề chẳng mấy người muốn làm này, công nhân da đen như Troy hay ông bạn già Jim Bono (Stephen Henderson) còn chỉ được đu bám theo đuôi xe thu gom rác chứ không được phép cầm lái – vị trí chỉ dành cho công nhân da trắng. Nhưng Troy chẳng có nhiều lựa chọn, ông vẫn phải gạt đi giấc mơ bóng chày và bằng lòng với công việc nặng nhọc mạt hạng này để có tiền đưa cho người vợ yêu quý Rose (Viola Davis) nuôi cậu con trai út đang tuổi ăn tuổi lớn Cory (Jovan Adepo), chu cấp cho người anh trai Gabe (Mykelti Williamson) thương binh ngớ ngẩn vì di chứng chiến tranh, và thỉnh thoảng cho cậu con trai cả nghệ sĩ Lyons (Russell Hornsby) vay mượn. Nhưng bất chấp những khó khăn của cuộc sống, có vẻ như Troy vẫn rất hạnh phúc với tình yêu nồng nhiệt dành cho Rose bất chấp việc hai người đã ở vào cái tuổi xế chiều. Sự yêu đời của Troy cũng được thể hiện qua những câu chuyện liên hồi bất tận của ông về quá khứ chơi bóng chày vinh quang hay về cuộc “đối đầu” của Troy với “ác quỷ” làm những người xung quanh đau đầu nhức óc nhưng cũng không khỏi bật cười vì sự hài hước ăn sâu trong máu của người công nhân dọn rác tóc hoa râm. Nhưng xuyên suốt chiều dài hơn hai tiếng của Fences, Troy mới lần lượt gợi mở cho những người thân của ông, và cho khán giả, những góc khuất của một tâm hồn bị tổn thương sâu sắc vì quá khứ cay đắng bất hạnh của một số phận người da đen lớn lên trong xã hội Mỹ phân biệt chủng tộc đến cùng cực. Những tổn thương trong quá khứ khiến Troy cả đời luôn phải trăn trở với nhiệm vụ phải làm hàng rào (“fences”) che chở cho Rose, cho Cory khỏi sự bất công của xã hội mà không biết rằng chính nỗi niềm khắc khoải ấy đã biến thành hàng rào vô hình ngăn cản ông với chính những người thân yêu của mình, với tình yêu cuộc sống, và với những tiến bộ không ngừng của xã hội Hoa Kỳ những năm chuyển mình.

Được chuyển thể từ vở kịch cùng tên từng giành cả hai giải thưởng cao quý cho kịch bản sân khấu là giải Pulitzer và Tony, Fences là bộ phim thứ ba trong sự nghiệp đạo diễn của Denzel Washington – ngôi sao da đen có ảnh hưởng lớn nhất ở Hollywood trong vòng vài thập niên trở lại đây. Dù kịch bản điện ảnh của Fences đã được tác giả của vở kịch gốc August Wilson kịp hoàn thành từ trước khi ông qua đời năm 2005 nhưng do Wilson dứt khoát chỉ trao bộ phim cho một đạo diễn người Mỹ gốc Phi nên phải đợi tới 11 năm sau nhà sản xuất nổi tiếng Scott Rudin mới tìm được người phù hợp cho Fences – diễn viên da đen đầu tiên giành hai giải Oscar diễn xuất Denzel Washington. Trung thành với nguyên tác kịch nói của Wilson, Fences của Washington mang đậm hơi thở sân khấu với rất nhiều thoại và bối cảnh phim gần như chỉ giới hạn bên trong khu vườn và căn nhà chật hẹp của gia đình Maxson. Nhưng bối cảnh đơn giản không hề khiến Fences trở nên nhàm chán, bởi sự đơn giản đó giúp khán giả tập trung hơn vào dòng chảy không ngừng nghỉ của những câu chuyện nửa đùa nửa thật nhưng tràn đầy suy tư của Troy Maxson. Sự biến ảo của những con chữ trong từng câu thoại của Troy và các nhân vật xung quanh ông đã giúp dựng nên một Troy Maxson đa diện với rất nhiều góc cạnh để người xem khám phá, suy ngẫm cho đến tận những giờ phút cuối cùng của phim. Denzel Washington đã từng vào vai nhiều nhân vật có tính cách phức tạp như Malcolm X trong bộ phim cùng tên năm 1992 hay vai viên cảnh sát biến chất Alonzo Harris trong Training Day năm 2001, nhưng có lẽ chính Troy Maxson mới là nhân vật có chiều sâu và giá trị văn học lớn nhất trong sự nghiệp 35 năm điện ảnh của Washington. Với một số phận bi kịch hết sức điện ảnh, những câu thoại luôn ẩn chứa hai lớp nghĩa, và sự bùng nổ không ai có thể lường trước, Troy Maxson khiến khán giả đi từ ngạc nhiên này tới ngạc nhiên khác khi họ được chứng kiến những bộ mặt khác nhau của người đàn ông với bề ngoài giản đơn này. Tuy kịch bản đậm chất bi kịch sân khấu với rất nhiều thoại khiến Fences trở nên hơi nặng nề trong vóc dáng điện ảnh, nhưng chiều sâu kịch bản ấy cũng lại giúp bộ phim có được sự chỉn chu, nghiêm cẩn trong việc xây dựng tính cách và hình ảnh nhân vật. Không chỉ Troy mà những thành viên còn lại trong gia đình nhà Maxson như bà Rose, người con trai cả chất nghệ Lyons, cậu út nóng nảy Cory, và đặc biệt là người anh trai ngớ ngẩn Gabe đều nhiều lớp số phận, tính cách, và tâm tư riêng biệt dần được lật mở từ đầu tới cuối phim. Một trong những điểm sáng khác của Fences là việc không chỉ từng nhân vật có được chỗ đứng riêng cho mình trong kịch bản phim, mà sự tương tác giữa họ cũng khiến khán giả phải trầm trồ vì sự gần gũi với đời thực nhưng cũng lại biến hoá hết sức điện ảnh. Với giá trị kịch bản sâu sắc như vậy, Fences hoàn toàn xứng đáng với đề cử giải Oscar hạng mục kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất, và có lẽ nhiều người sẽ không bất ngờ nếu nhà biên kịch quá cố August Wilson trở thành người đầu tiên sau 78 năm được truy tặng giải thưởng này sau Sidney Howard với Cuốn theo chiều gió năm 1939. 

Kịch bản theo phong cách sân khấu chỉ với 7 nhân vật và phần hình ảnh gần như chỉ sử dụng cận cảnh mô tả trực diện của Fences đòi hỏi Denzel Washington phải có một dàn diễn viên có năng lực thực sự bởi chỉ một mình ông trong vai Troy Maxson là không thể đủ để làm nên thành công trọn vẹn của cả bộ phim. Trong số 6 người được Washington tin tưởng trao vai diễn trong Fences có lẽ hai người thành công nhất là Mykelti Williamson trong vai Gabriel “Gabe” Maxson và Viola Davis trong vai Rose Maxson. Nếu như sự ngờ ngệch ngây thơ của Gabe qua tài diễn xuất của Williamson thực sự giúp Fences có được những khoảng lặng cần thiết giữa những giây phút bùng nổ trải dài suốt bộ phim, thì Viola Davis trong hình bóng người phụ nữ nội trợ yêu chồng, thương con hết mực Rose thực sự là đối trọng xứng đáng của một Troy hài hước nhưng cũng đầy khắc nghiệt. Trong một vai diễn đòi hỏi sự kìm nén đến cùng cực về mặt tình cảm, Viola Davis đã đáp lại sự tin tưởng của Denzel Washington bằng diễn xuất âm thầm nhưng sâu sắc qua từng ánh mắt, cử chỉ để giúp người xem cảm nhận được sự biến đổi trong tâm tư, tình cảm của một người phụ nữ phải hy sinh tất cả, thậm chí là phải sống trong bốn bức rào ngăn của số phận chỉ vì tình cảm lớn lao dành cho gia đình. Trong sự thành công của dàn diễn viên của Fences cũng không thể không kể tới đóng góp của nhà quay phim Đan Mạch Charlotte Bruus Christensen với những góc quay tinh tế đặc tả mọi góc cạnh, tâm trạng của các nhân vật trong phim. Sau The Hunt – một trong những bộ phim xuất sắc nhất năm 2012 cũng với một nhân vật trung tâm có tính cách phức tạp, Fences một lần nữa chứng tỏ rằng Christensen hoàn toàn xứng đáng có được một vị trí nhất định trong làng quay phim Hollywood. 

Fences là một bộ phim không hề dễ xem với nội dung tương đối nặng nề, đậm chất bi thương. Nhưng với những khán giả biết kiên nhẫn, trân trọng từng đoạn đối thoại, từng mẩu tự sự trong phim, Fences chắc chắn sẽ là món quà điện ảnh có ý nghĩa bởi tác phẩm này đã mang đến cho người xem một lát cắt hết sức chân thực, hết sức chua xót về xã hội nước Mỹ trong những năm cố gắng chuyển mình thoát khỏi những di chứng của chủ nghĩa phân biệt chủng tộc. Hơn thế nữa, Fences còn là câu chuyện mang tính phổ quát về khát vọng được sống, được mơ ước, được yêu thương của những tâm hồn đẹp bất chấp sự vùi dập của số phận, của bất công. Chẳng thể sống hết mình theo những khát vọng thời trai trẻ, luôn phải sống trong lớp rào vô hình của mặc cảm số phận, nhưng Troy không bao giờ từ bỏ mơ ước mà ông làm tất cả để chia sẻ mơ ước, chia sẻ hạnh phúc với những người ông yêu quý. Hơn nửa thế kỷ sau câu chuyện của Troy, nạn phân biệt chủng tộc đã giảm bớt phần nào, nhưng còn đó vẫn là những hàng rào vô hình của định kiến, của sự phân biệt một cách vô thức giữa những người sống trong cùng một xã hội. Trong hoàn cảnh ấy, có lẽ chẳng có câu trả lời nào đáng giá hơn Fences – chúng ta hãy xây rào bảo vệ cho những người ta yêu quý bằng tình thương, bằng sẻ chia hạnh phúc, chứ đừng ngăn cách chính bản thân chúng ta với xã hội, với thế giới bằng những hàng rào tâm tưởng.

====

Bài đã được biên tập trên Zing.