Michael Moore in TrumpLand (2016)

Michael Moore in TrumpLand là tác phẩm mới nhất của Michael Moore, một trong những cái tên nổi bật nhất tại Hollywood của dòng phim tài liệu chính trị. Bộ phim đề cập tới đề tài nóng bỏng nhất tại thời điểm hiện tại của chính trị Hoa Kỳ - cuộc đua tới vị trí Tổng thống Hoa Kỳ giữa hai ứng cử viên Hillary Clinton của Đảng Dân chủ và Donald Trump của Đảng Cộng hòa. Được dàn dựng hết sức đơn giản thông qua một buổi nói chuyện của Moore với các cử tri tại thành phố nhỏ Newark bang Ohio, nơi đạo diễn ví là “Vùng đất của Trump” (“TrumpLand”) vì tỉ lệ bầu vượt trội cho ứng viên Đảng Cộng hòa tại vòng sơ loại, bộ phim đề cập tới những vấn đề nhức nhối của nước Mỹ, từ hiện tượng chia rẽ sâu sắc về chính trị, chủng tộc, và tôn giáo, tới tệ phân biệt đối xử với nữ giới, và kết thúc bằng lời đề nghị tha thiết các cử tri hay bỏ qua những khác biệt cá nhân để bầu cho Clinton “vì một nước Mỹ tốt đẹp hơn”. 

Bối cảnh đơn giản với rất ít chất “tài liệu”, có thể nói TrumpLand gần với các chương trình thời sự châm biếm vốn đang rất được ưa chuộng ở Hoa Kỳ như The Daily Show của kênh Comedy Central hay Last Week Tonight with John Oliver của kênh HBO, hơn là các bộ phim tài liệu hoàn chỉnh từng gây vang lớn của Michael Moore như Bowling for Columbine (2002), Fahrenheit 9/11 (2004), hay Sicko (2007). Nhưng tinh thần của TrumpLand vẫn đậm chất “nhập thế” của Michael Moore – sử dụng chất liệu điện ảnh tài liệu vừa để nói lên sự thật (theo cách nhìn của đạo diễn), vừa để khơi gợi khán giả Mỹ đứng lên hành động, thay đổi vì một nước Mỹ tốt đẹp hơn. Ngay từ tác phẩm đầu tay là Roger & Me (1989) làm về thực trạng công nhân lắp ráp ô tô bị sa thải hàng loạt tại quê nhà Flint bang Michigan, rồi sau đó là hai tác phẩm đoạt giải Oscar (Bowling for Columbine) và Cành cọ vàng (Fahrenheit 9/11), Michael Moore đã chứng tỏ ông vừa là một đạo diễn tài liệu xuất sắc với cách phỏng vấn, khai thác tư liệu, và dựng phim sáng tạo, vừa là một nhà hoạt động xã hội và chính trị tài ba với những thông điệp khơi gợi tinh thần phản kháng trong chính khán giả. Nhưng thành công nào cũng có hai mặt của nó, thông điệp chính trị gây tranh cãi khiến các bộ phim của Moore dần bị nhìn nhận là thiên lệch, hay nặng nề hơn là bóp méo sự thật và đi ngược lại tinh thần của dòng phim tài liệu – dòng phim mô tả sự thật. Các tác phẩm của Moore còn là nạn nhân của một nước Mỹ ngày càng chia rẽ về mặt lý tưởng chính trị và phân biệt giàu nghèo – nơi ngày càng nhiều khán giả sẵn sàng bỏ qua những tìm tòi đầy ý nghĩa của Michael Moore về thực trạng xã hội Hoa Kỳ chỉ bởi họ có quan điểm chính trị khác với tư tưởng thiên tả của đạo diễn. Có lẽ vì nhận ra điều này mà Moore đã lựa chọn cho TrumpLand hình thức tương tác trực tiếp giữa đạo diễn và khán giả tại một địa phương có lựa chọn chính trị hết sức khác biệt với lựa chọn của ông (điều thú vị là thành phố Newark thuộc Quận Clinton, và dù trùng tên với ửng cử viên tổng thống nữ đầu tiên trong lịch sử Hoa Kỳ thuộc hai đảng lớn, nhưng Quận Clinton lại có tỉ lệ ủng hộ Hillary Clinton ở mức rất thấp). 

Tương tự như các tác phẩm trước đây của Michael Moore, TrumpLand chứa đựng những chi tiết đủ sức nặng để chạm tới cảm xúc của khán giả, từ việc Hillary Clinton đã phải trải qua rất nhiều khó khăn, trở ngại, thậm chí là xúc phạm, đè nén để có được chỗ đứng như ngày hôm nay, cho tới việc có lẽ cả triệu người Mỹ đã được cứu sống nếu chính trị Mỹ chịu nghe theo đề nghị của Clinton từ hơn hai mươi năm trước. Nhưng cũng đúng như những lời chỉ trích mà Moore thường vấp phải, “TrumpLand” cũng mới chỉ đưa ra được bức tranh một chiều về thực tế chính trị và xã hội Hoa Kỳ khi bộ phim đưa ra lời giải thích thuyết phục – nhưng không đầy đủ về lý do tại sao một ứng cử viên đầy khiếm khuyết như Trump lại có thể vượt qua vòng sơ loại của Đảng Cộng hòa để đối đầu với Clinton – một ứng viên có lý lịch hoàn hảo nhưng lại không được lòng giới trẻ nước Mỹ. Điều này được thể hiện rõ qua việc Moore đặt nặng việc chỉ trích các phát ngôn gây tranh cãi của Trump, hay ca ngợi tinh thần kiên cường của Clinton trong giai đoạn đầy sóng gió khi bà giữ vai trò Đệ nhất phu nhân, thay vì tập trung phân tích luận cương tranh cử của hai người hay cách nhìn nhận của cử tri của cả Đảng Dân chủ và Cộng hòa về các ứng cử viên của họ. Việc Michael Moore xóa bỏ khoảng cách giữa đạo diễn và khán giả thông qua không gian gần gũi của Nhà hát Midland lại Newark là một lựa chọn hợp lý khi ông thực sự là một người kể chuyện có duyên, lôi cuốn. Nhưng cách đề cập vấn đề chưa toàn diện đã khiến lựa chọn này của Moore không phát huy hết tác dụng, có lẽ bởi vậy mà kể cả khi bộ phim đi đến những phút cuối cùng, người ta vẫn dễ dàng nhận ra những nét mặt nghi ngờ, tỏ rõ sự bất phục giữa những khán giả trực tiếp ngồi nghe buổi nói chuyện của đạo diễn. Quả thực khó lòng có thể đối thoại và thuyết phục những người ủng hộ Donald Trump hay những cử tri còn nghi ngờ Clinton bỏ qua bất đồng để dồn phiếu cho ứng viên Đảng Dân chủ khi mà Moore xuyên suốt buổi nói chuyện luôn ví von một cách châm biếm những người bầu cho Trump là những con khủng long sắp tuyệt chủng “da trắng, nam giới, ghét phụ nữ, yêu súng, và kinh tế khó khăn” trong khi lại hoàn toàn không đề cập tới “vụ bê bối email” vốn là một trong những vết ố hiếm hoi trong bản lý lịch đầy ấn tượng của Clinton. Những hạt sạn về mặt nội dung như vậy, cùng thời lượng không dài (73 phút – thông thường các bộ phim của Moore dài trên dưới hai tiếng) và cách dựng phim ít chất tài liệu đã khiến TrumpLand trở nên thiếu đi phần nào sức nặng cảm xúc mà các tác phẩm trước đây của Michael Moore đã từng đem lại cho khán giả. 

Những người ủng hộ Clinton hẳn sẽ thích TrumpLand. Và bộ phim chắc chắn cũng không thu hút được nhiều khán giả từ “phe bên kia”. Nhưng với những người xem trung lập, hoặc đơn giản là những người đứng ngoài cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm nay, thì có lẽ cảm giác chung với khi xem TrumpLand đó là nỗi buồn khi phải chứng kiến một nước Mỹ chia rẽ, một nước Mỹ nơi những người có lý tưởng chính trị khác biệt chẳng còn thể tìm thấy tiếng nói chung về mặt chính sách để xã hội Hoa Kỳ trở nên công bằng hơn cho phụ nữ, để những người bị bệnh không còn phải lo sợ lưỡi hái tử thần chỉ vì họ không có bảo hiểm. Michael Moore vẫn đầy nhiệt huyết, hoài bão, và lạc quan, ông vẫn kêu gọi mọi người hãy chung tay để làm nên một cuộc cách mạng mới, nhưng nhìn vào ánh mắt ông, nhìn vào cái cách ông châm biếm rằng “mình sẽ tự ứng cử năm 2020 nếu Clinton không giữ lời hứa của bà trong hai năm đầu nhậm chức”, có lẽ người đạo diễn 62 tuổi cũng đã bắt đầu cảm thấy mệt mỏi trong cuộc chiến với những chiếc cối xay gió bảo thủ đang ghìm lại đà tiến bộ của nước Mỹ mà ông yêu quý.

====

Bài đã biên tập trên Zing.vn.