Spotlight (2015)

Giải thưởng Pulitzer vì phụng sự công chúng được coi là giải thưởng báo chí quan trọng nhất của nước Mỹ. Giải thưởng hàng năm này được trao cho tờ báo nào được đánh giá là có đóng góp tích cực nhất cho lợi ích của công chúng và xã hội Hoa Kỳ. Năm 2003 nhật báo “The Boston Globe” của thành phố Boston được trao tặng giải thưởng này với lời khen tặng chính thức từ hội đồng xét giải là “vì hoạt động đưa tin toàn diện, dũng cảm về những vụ xâm hại tình dục của các giáo sĩ Công giáo – nỗ lực đã giúp phá vỡ bức màn bí mật, thúc đẩy phản ứng từ địa phương, quốc gia, và quốc tế, và tạo ra sự thay đổi từ chính bên trong Giáo hội Công giáo La Mã”. Hơn một thập kỉ sau khi Giải thưởng này được trao, và sau rất nhiều những thay đổi lớn lao trong nhận thức và hành động của xã hội Mỹ và Giáo hội Công giáo về tệ ấu dâm trong giới giáo sĩ, bộ phim Spotlight của đạo diễn Tom McCarthy đã lần đầu tiên đưa lên màn ảnh lớn hình ảnh của nhóm tác giả những bài báo có sức ảnh hưởng mạnh mẽ ấy.

Những vụ án liên quan tới nạn ấu dâm của giáo sĩ Công giáo tại Hoa Kỳ vốn không phải một đề tài quá mới với báo chí, nhưng chúng mới chỉ được nhìn nhận như những trường hợp cá biệt, hiếm hoi tại một thành phố có tới một phần ba dân số là giáo dân Công giáo như Boston. Mãi tới năm 2001 khi tờ nhật báo của thành phố “The Boston Globe” có tổng biên tập mới – Marty Baron (Liev Schreiber), một người gốc Do Thái, thì việc điều tra tệ nạn này mới được tiến hành một cách triệt để. Với con mắt tinh tường của một “người ngoài cuộc”, Baron nhanh chóng nhận ra rằng các bài báo nhỏ lẻ không thể giúp “The Boston Globe” tìm được gốc rễ của sự việc, bởi vậy thay vì tập trung vào từng kẻ thủ ác và những nạn nhân, tờ báo cần phải đối diện với cả Giáo hội Công giáo, với tòa án, với truyền thống sùng đạo của người dân Boston để lôi cả hệ thống đã bao che những tội ác này suốt bao nhiêu năm ra ánh sáng công luận. Trọng trách này được Baron giao phó cho nhóm nhà báo điều tra của mục “Spotlight” (“Tin điểm”) – đội ngũ tinh túy nhất của tờ “The Boston Globe” chuyên trách các phóng sự dài kì về những vấn đề xã hội nóng bỏng nhất. Chỉ có bốn cá nhân nhưng nhóm “Spotlight” là đại diện cho những phẩm chất cần thiết nhất của nghề báo – trưởng nhóm Walter “Robby” Robinson (Michael Keaton) điềm tĩnh, kinh nghiệm, Michael Rezendes (Mark Ruffalo) nhiệt huyết, xông xáo, Sacha Pfeiffer (Rachel McAdams) tinh tế, nhạy cảm, và Matt Carroll (Brian d’Arcy James) hiểu biết, tận tụy. Công việc điều tra của nhóm “Spotlight” không hề đơn giản khi họ vấp phải sự thờ ơ, bàng quan, thậm chí là xa lánh của đồng nghiệp và những người dân cùng thành phố - những người không tin, và không muốn tin rằng những vị giáo sĩ đáng kính lại có thể gây ra những tội ác ghê tởm như vậy. Hơn thế nữa, là những người sinh ra, lớn lên ở ngay giữa thành phố sùng đạo này, các nhà báo còn phải đối diện với sự khủng hoảng tinh thần bên trong chính họ khi mà niềm tin tâm linh của họ, của những người thân của họ bị phản bội một cách không thương tiếc bởi cả hệ thống Giáo hội thành phố. Nhưng “Spotlight” vẫn tiếp bước, vẫn kiên cường trên con đường tìm tới sự thật, bởi mỗi ngày trôi qua là nhóm phóng viên của Robinson lại được chứng kiến những nạn nhân và nỗi đau khôn nguôi của họ, cũng như hiểu ra rằng họ không hề đơn độc, bởi xã hội vẫn còn những người như luật sư Mitchell Garabedian (Stanley Tucci), như cựu giáo sĩ chuyển nghề tâm lý học trị liệu Richard Sipe (Richard Jenkins) – những người vẫn chiến đấu không ngừng nghỉ trong cuộc chiến tìm ra sự thật và phơi bày sự thật. Xét về mặt quyền lực và tiền bạc, đó có thể là cuộc chiến không cân sức cho những nhà báo tờ “The Boston Globe”. Nhưng xét về mặt niềm tin, và lòng dũng cảm, chẳng ai có thể sánh được với họ, kể cả Giáo hội Công giáo – nơi tự cho mình cái quyền nắm giữ đức tin của mọi người. 

Nhắc tới Tom McCarthy – đạo diễn và biên kịch của Spotlight, khán giả thường sẽ nhớ tới The Visitor, tác phẩm gây tiếng vang về đề tài người nhập cư ở Hoa Kỳ, và Up, một trong những bộ phim hoạt hình cảm động và xuất sắc nhất những năm đầu thế kỷ 21 do McCarthy chấp bút. Tuy có đề tài và đối tượng khán giả hết sức khác nhau, The Visitor và Up vẫn chia sẻ một điểm chung, đó là cách tiếp cận nhẹ nhàng, trầm lắng nhưng hết sức nhân văn về các đề tài khó nhằn như tuổi già, sự cô đơn. Với Spotlight, khán giả lại một lần nữa được thưởng thức lựa chọn nghệ thuật này của Tom McCarthy với một đề tài khó khăn không kém – nạn ấu dâm của giáo sĩ Công giáo. Nói là khó khăn bởi nạn nhân của những tội ác này chính là những giá trị phổ quát và thiêng liêng đối với bất cứ ai trong số chúng ta – tuổi thơ ấu, sự trong trắng, và lòng tin. Bởi vậy làm thế nào để để cập đến tội ác và sự trừng phạt một cách trung thực, không né tránh nhưng cũng lại không khiến khán giả cảm thấy khó chịu, e ngại là một nhiệm vụ không hề dễ dàng với các đạo diễn. Vì lý do này mà tuy đây là đề tài được báo giới và dư luận quan tâm suốt vài thập niên trở lại đây, chỉ có một số ít tác phẩm điện ảnh thực sự lột tả được diện mạo xấu xí đến tột cùng của những tội ác ấy cũng như nỗi đau không dứt của những đứa trẻ-nạn nhân như The Magdalene Sisters (2002) của đạo diễn Peter Mullan, Philomena (2013) của đạo diễn Stephen Frears, hay Calvary (2014) của đạo diễn John Michael McDonagh. Khác với những bộ phim này, Tom McCarthy, với phong cách tiếp cận nhẹ nhàng mà ông từng áp dụng cho The Visitor, không đề cập trực tiếp đến các tội ác và những kẻ thủ ác. Thay vào đó, ông tập trung toàn bộ thời lượng phim để mô tả quá trình đi tìm sự thật của nhóm phóng viên điều tra, và gián tiếp qua họ, là những hậu quả lâu dài, bi thương mà những nạn nhân của các vụ ấu dâm phải chịu đựng dù ở bất cứ lứa tuổi, địa vị, hoàn cảnh sống nào. Khởi đầu chậm rãi và chỉ dần tăng tốc ở nửa cuối phim, Spotlight chắc sẽ khiến nhiều khán giả cảm thấy nóng ruột khi không được chứng kiến những trường đoạn cao trào, kịch tính gắn với những tội ác của các giáo sĩ hay sự che đậy có hệ thống của Giáo hội Boston. Nhưng nếu kiên nhẫn hơn, những khán giả này sẽ nhận ra rằng không chỉ họ, mà chính các nhân vật chính trong phim – các phóng viên điều tra tinh tường và quả cảm của tờ “The Boston Globe” cũng đang phải ghìm nén cảm xúc khi phải đối diện với những giọt nước mắt, những lời tâm sự đến thắt lòng từ các nạn nhân của những kẻ thủ ác giấu mặt, để có thể đủ sáng suốt lần theo mối dây sự thật về tội ác có quy mô khó lòng tưởng tượng này. Cách kể truyện tinh tế này của “Spotlight” giúp bộ phim càng về sau càng lôi cuốn được khán giả, khiến họ cảm thấy mình đã thực sự trở thành một phần của cuộc điều tra và dần nhận ra được những chi tiết ẩn giấu bên dưới vẻ yên bình của thành phố Boston – thứ yên bình giả tạo bao phủ lên vô số những xung đột, tội ác, nỗi đau, và sự hèn nhát. Góp giọng cho kịch bản thâm trầm của Spotlight là tông màu ngả vàng nhẹ mắt và những thước phim đặc tả tuyệt vời của nhà quay phim người Nhật Masanobu Takayanagi, người đã thành công trong việc nêu bật muôn mặt cảm xúc ẩn dấu bên trong các nhân vật, từ sự bàng hoàng của các phóng viên khi tiếp xúc với sự thật, tới thái độ bàng quan vô cảm của những kẻ coi trọng “danh dự” hơn sự thật, tới khán giả mà không cần phải viện tới sự hỗ trợ của nước mắt hay tiếng cười. Cùng với phần nhạc phim lúc dồn dập, lúc khoan thai của nhà soạn nhạc danh tiếng Howard Shore, có thể nói Spotlight là một trong những bộ phim toàn diện nhất về mặt nội dung và kỹ thuật của điện ảnh Hollywood năm 2015. 

Tuy toàn diện về mặt truyện phim nhưng nhịp phim trầm lắng của Spotlight lại là một bất lợi cho dàn diễn viên của phim bởi các nhân vật của họ sẽ không có nhiều những giờ phút bột phát về mặt tình cảm, tinh thần, vốn là những thời điểm cần thiết để họ phô diễn khả năng trên màn ảnh lớn. Nhưng xét cho cùng nhiệm vụ của người diễn viên là truyền tải được ý đồ của kịch bản và đạo diễn – khía cạnh đã được dàn diễn viên của Spotlight thể hiện thành công. Michael Keaton thâm trầm trong vai Walter Robinson, Rachel McAdams nhạy cảm trong vai Sacha Pfeiffer, Mark Ruffalo nhiệt huyết trong vai Michael Rezendes, cả ba đã làm nên một “đội hình mơ ước” của nhóm phóng viên điều tra Spotlight. Đó là những người phóng viên trung thực, nhạy bén, dũng cảm, và trên hết là quyết liệt chiến đấu đến cùng vì chất lượng bài báo, vì lợi ích chung của xã hội. Rất tiếc là thành viên thứ tư của nhóm – nhà báo Matt Carroll do Brian d’Arcy James thể hiện, hiện lên tương đối mờ nhạt nếu so sánh với ba cái tên còn lại của Spotlight. Tương tự với vai Matt Carroll, tuyến nhân vật phụ của phim không để lại nhiều ấn tượng ngoài hai điểm sáng là Liev Schreiber trong vai biên tập viên Marty Baron của tờ “The Boston Globe” và đặc biệt là Stanley Tucci trong vai luật sư Mitchell Garabedian. Dù không có nhiều đất diễn và rất ít khi biểu lộ cảm xúc, nhưng Stanley Tucci đã đem lại cho khán giả một đoạn kết cực kì xúc động và đáng nhớ. Đoạn kết của Spotlight với sự tương phản giữa năng lượng tích cực, lạc quan của Mark Ruffalo trong vai Rezendes và cảm giác bi quan ghìm chặt lấy cảm xúc của Stanley Tucci trong vai Garabedian có lẽ chính là lời giải thích tốt nhất cho sự đặc biệt và đáng nhớ của Spotlight. 

Nghề báo là một trong những nghề nghiệp được trân trọng bậc nhất tại Hoa Kỳ vì chính những nhà báo là đại diện cho tiếng nói của công chúng, và họ cũng là người rọi ánh sáng vào mọi góc tối để đưa sự thật đến với công chúng. Qua Spotlight, một lần nữa người xem lại có thể cảm nhận được những đóng góp lớn lao này của các nhà báo cho xã hội, bởi sự dũng cảm của họ trong việc điều tra đã giúp truyền lửa dũng cảm tới cả xã hội, tới từng nạn nhân của áp bức, tội ác để họ có thể cất lên tiếng nói của chính mình.

====
Bản đã được biên tập trên Zing.